کرم حلقوی پوست سر یا تینیا کپیتیس (tinea capitis)، عفونت قارچی پوست سر و ساقه موها است. این عارضه علائم و نشانه‌های متفاوتی دارد. از علائم معمول آن می‌توان به خارش پوست سر، پوسته‌پوسته شدن و کچلی پوست سر به‌صورت تکه‌تکه اشاره کرد.
این عارضه شدیداً قابل‌سرایت است و در میان کودکان و بچه‌ها بیشتر شیوع دارد.
درمان کرم حلقوی پوست سر شامل داروهای خوراکی جهت کشتن قارچ‌ها، و همچنین شامپوهای درمانی جهت جلوگیری از گسترش و کاهش انتقال قارچ‌ها به دیگران است.
در برخی از موارد قارچ پوست سر می‌تواند منجر به التهاب شدید در محل عفونت، به‌جای ماندن اثر آن، یا ریزش دائمی موها شود.
علائم قارچ پوست سر
نشانه‌ها و علائم قارچ پوست سر شامل موارد زیر است:
- یک یا بیشتر از یک تکه دایره‌ای شکل از پوست سر، پوسته‌پوسته شده که موها در آن ناحیه شکسته شده‌اند.
- تکه‌هایی که به‌آرامی بزرگ می‌شوند.
- نواحی پوسته‌پوسته، خاکستری یا قرمز شده.
- تکه‌هایی که نقاط سیاه کوچکی دارند که موها آن تکه‌ها روی پوست سر ریخته‌اند.
- موهای شکننده یا سست که به‌راحتی کنده می‌شوند.
- نواحی دردناک یا حساس روی پوست سر.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
عوارض متعددی می‌توانند پوست سر را تحت تأثیر قرار دهند که علائم مشابه هم داشته باشند. اگر کودک شما دچار ریزش مو، پوسته‌پوسته شدن، خارش پوست سر یا سایر ظواهر غیرمعمول در پوست سر است، به پزشک مراجعه کنید. تشخیص، مشاوره و درمان درست، ضروری است.
عوامل قارچ پوست سر
کرم حلقوی پوست سر می‌تواند توسط یکی از انواع مختلف قارچ‌های کپک مانند که درماتوفیت (dermatophytes) نامیده می‌شوند ایجاد شود. قارچ به لایه بیرونی پوست سر و همچنین ساقه مو حمله می‌کند. باید توجه داشته علی‌رغم نام این عارضه یعنی کرم حلقوی، عامل آن یک کرم نیست. دلیل این نام‌گذاری به خاطر ظاهر شدن عفونت به شکل حلقوی مانند یا دایره‌ای روی پوست است.
راه‌های انتقال قارچ پوست سر
قارچ پوست سر (کرم حلقوی) شدیداً قابلیت سرایت دارد و می‌تواند به‌صورت های زیر منتقل شود:
- انسان به انسان: در اثر تماس مستقیم پوست دو انسان به هم که یکی مبتلا به قارچ پوستی باشد.
- از اشیاء به انسان: قارچ پوست سر می‌تواند در اثر تماس با اشیا, یا سطوحی که انسان یا حیوان مبتلا لمس کرده است همانند لباس، حوله، ملحفه، شانه‌ها و برس ها انتقال یابد.
- حیوان به انسان: سگ‌ها و گربه‌ها غالباً ناقل کرم حلقوی هستند. سایر حیواناتی که می‌توانند ناقل این نوع قارچ باشند شامل گاوها، بزها، خوک‌ها و اسب‌ها هستند. کودک ممکن است در اثر نوازش و لمس حیوان مبتلا به کرم حلقوی به آن دچار شود.
سایر انواع قارچ پوست سر یا کرم حلقوی
قارچی که سبب ایجاد کرم حلقوی در پوست سر می‌شود، می‌تواند سبب عفونت‌های دیگری نیز در بدن شود. به‌طورکلی این عفونت‌ها با توجه به ناحیه‌ای از بدن که دچار این نوع قارچ می‌شود تقسیم‌بندی می‌شوند. که شامل موارد زیر است:
- کرم حلقوی بدن (تینیا کورپوریس): سبب حلقه‌ای قرمزرنگ و پوسته‌پوسته یا دایره‌ای از کهیر روی لایه بالایی پوست می‌شود.
- پای ورزشکاران (تینیا پدیس): این نوع کرم حلقوی معمولاً نواحی مرطوب بین انگشتان پا و گاهی خود پا را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
- خارش کشاله (تینیا کروریس): این نوع کرم حلقوی ناحیه واژن، نواحی داخلی بالای ران‌ها یا باسن، را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
عوامل خطرساز قارچ سر
عوامل خطرساز کرم حلقوی پوست سر عبارت‌اند از:
- سن: کرم حلقوی پوست سر، در میان کودکان و بچه‌مدرسه‌ای‌ها شایع است.
- تماس با سایر کورکان: شیوع کرم حلقوی در مدارس و مراکز نگاهداری کودکان معمول است که در این مکان‌ها عفونت به آسانی از طریق تماس فیزیکی نزدیک انتقال می‌یابد.
- تماس با حیوانات خانگی: حیوان خانگی همانند گربه یا سگ، می‌تواند بدون داشتن هیچ نوع علائمی، ناقل کرم حلقوی باشد. کودکان می‌توانند با لمس کردن و نوازش حیوانات خانگی به این قارچ دچار شوند.
عوارض قارچ پوست سر
در برخی موارد، کرم حلقوی پوست سر سبب کریون (Kerion)، یعنی التهاب شدید و دردناک پوست سر می‌شود. کریون ممکن است در اثر واکنش شدید در مقابل قارچ ایجاد شود، که می‌تواند منجر به اسکارهای همیشگی و ریزش مو شوند.
پیشگیری از قارچ پوست سر
قارچ پوست سر (کرم حلقوی) قابل جلوگیری نیست، چراکه قارچی که سبب بروز این عارضه می‌شود بسیار شیوع دارد و قابلیت سرایتش بالاست. برای کاهش خطر ابتلا به این عارضه می‌توانید قدم‌های زیر را بردارید:
- آگاه شوید و دیگران را آگاه سازید: از خطر ابتلا به کرم حلقوی از فرد یا حیوان مبتلا آگاه باشید. به فرزندانتان راجع به کرم حلقوی صحبت کنید. که ظاهر این عارضه را بشناسد و از این نوع عفونت دوری کنند.
- استفاده مرتب از شامپو: پوست سر کودک را به‌صورت مرتب، به‌ویژه بعد از اصلاح و کوتاهی موی سر، با شامپو بشویید.
- تمیز باشید: از شستن دست‌های کودکان به‌صورت مرتب با آب و صابون مطمئن باشید تا از انتقال عفونت جلوگیری کنید. محل‌های عمومی یا اشتراکی به‌ویژه در مدارس و مراکز نگاهداری کودکان، سالن‌های ورزش یا رختکن‌ها باید کاملاً تمیز نگاه داشته شود.
- از حیوانات مبتلا اجتناب کنید: در حیوانات معمولاً عفونت به‌صورت تکه‌ای از پوست که موی آن ناحیه ریخته شده نمایان می‌شود. در برخی از موارد هم ممکن است که حیوان هیچ علائم ظاهری از ابتلا به این نوع قارچ را نداشته باشد. از دامپزشک بخواهید که حیوان خانگی یا مزرعه را معاینه کند که دچار این نوع قارچ نباشند.
- وسایل شخصی را اشتراکی استفاده نکنید:به کودکانتان بیاموزید که وسایل شخصی خود نظیر لباس، حوله، شانه و برس یا مواردی از این قبیل را با دیگران به اشتراک نگذارند یا از دیگران قرض نگیرند.
تشخیص قارچ پوست سر
در اغلب موارد پزشک با مشاهده پوست سر و معاینه آن و پرسیدن سؤالاتی از شما، می‌تواند کرم حلقوی یا عارضه‌های دیگر پوست سر را تشخیص دهد. ممکن است در برخی از موارد از ناحیه عفونی نمونه‌برداری شود یا چند تار مو برداشته شود، تا برای بررسی در زیر میکروسکوپ فرستاده شود. این آزمایش‌ها می‌توانند به اثبات وجود قارچ و تائید تشخیص پزشک کمک کنند.
درمان قارچ پوست سر
داروهای ضد قارچی خوراکی می‌توانند برای مقابله با کرم حلقوی پوست سر مصرف شوند. دارویی که معمولاً تجویز می‌شود شامل گریزئوفلووین (Gris-Peg) و تربینافین (Lamisil) است. ممکن است لازم باشد که کودک این داروها را به مدت شش هفته یا بیشتر مصرف کند.
همچنین ممکن است پزشک توصیه کند که موهای کودک را با یک شامپوی درمانی قوی بشویید. شستشو با شامپوهای درمانی تجویزشده توسط پزشک، می‌تواند از گسترش عفونت در پوست سر و سایر قسمت‌های بدن و همچنین انتقال آن به افراد دیگر جلوگیری کند.
مراجعه به پزشک
اگر کودک شما مبتلا به عارضه‌ای شده است که پوست سر او را تحت تأثیر قرار داده، به پزشک اطفال یا پزشک خانواده مراجعه کنید. ممکن است پزشک شما را به یک متخصص پوست ارجاع دهد.
معمولاً پزشک یک سری سؤالات همانند موارد زیر از شما می‌پرسد:
- اولین بار چه زمانی علائم را مشاهده کرده‌اید؟
- در بروز اولین علائم پوست سر ظاهرش چگونه بوده؟
- آیا کهیر دردناک است یا می‌خارد؟
- آیا چیزهایی هستند که عارضه را بهتر یا بدتر کنند؟
- آیا در منزل حیوان خانگی دارید یا کودکتان در نزدیکی حیوانات مزرعه بوده است؟
- آیا فرد دیگری یا حیوان خانگی قبلاً دچار این عارضه شده‌اند؟
- آیا مواردی از این عارضه در میان بچه‌های مدرسه فرزندتان وجود داشته است؟
حتماً در موارد زیر از پزشکتان راهنمایی بخواهید و بپرسید:
- اگر این عرضه کرم حلقوی است، برای جلوگیری از گسترش و انتقالش چه اقدامی انجام دهیم؟
- چه نوع روتین مراقبت موها در حین درمان عارضه پیشنهاد می‌کنید؟
- کودک چه زمانی می‌تواند به مدرسه برگردد؟
- آیا لازم است که دوباره به پزشک مراجعه کنیم؟ و وقت مراجعه بگیریم؟
- اگر سایر فرزندانمان هیچ علائم یا نشانه‌هایی از این عارضه ندارند، آیا لازم است که آنها هم به پزشک مراجعه کنند؟
